การคุมกำเนิดฉุกเฉิน (Emergency contraception)

การคุมกำเนิดฉุกเฉิน Emergency contraception ในบางแห่งอาจเรียกว่า Postcoital contraception หรือ Morning after pill หมายถึง การป้องกันและแก้ไขปัญหาการตั้งครรภ์โดยไม่ได้ตั้งใจหรือไม่มีความพร้อมของสตรี ซึ่งอาจเกิดขึ้นหลังจากที่ได้มีเพศสัมพันธ์ไปแล้ว ได้แก่

1. เกิดเหตุฉุกเฉินไม่รู้ตัวล่วงหน้ามาก่อน เช่น
• การถูกบังคับขืนใจ
• การเผลอตัวเผลอใจมีเพศสัมพันธ์กับแฟนที่คบกันอยู่
• การมีเพศสัมพันธ์กับคนที่บังเอิญเจอกันแล้วถูกใจแบบ One Night Stand ทั้งๆ ที่ไม่มีการคุมกำเนิดหรือการป้องกันใดๆ
2. มีการป้องกันหรือคุมกำเนิดแล้วแต่เกิดข้อผิดผลาดบางอย่าง เช่น
• ลืมฉีดยาคุมกำเนิดเมื่อถึงเวลาที่หมอนัด
• ลืมกินยาคุมกำเนิดติดต่อกันตั้งแต่ 2 เม็ดขึ้นไป
• การใช้วิธีคุมกำเนิดแบบหลั่งข้างนอก แต่ดึงออกไม่ทันน้ำอสุจิได้เข้าไปในช่องคลอดผู้หญิงแล้ว(วัยรุ่นนิยมใช้วิธีนี้ ทำให้เกิดปัญหาการตั้งครรภ์และทำแท้งจำนวนมาก)
• ถุงยางอนามัยที่ใช้ หลุด รั่ว หรือฉีกขาด ในขณะที่กำลังมีเพศสัมพันธ์

มารู้จักยาคุมกำเนิดฉุกเฉินกันเถอะ

ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินที่มีจำหน่ายตามร้านขายยาต่างๆ ในประเทศไทยนั้น มีด้วยกัน 3 ยี่ห้อ คือ โพสตินอร์(Postinor) มาดอนน่า(Madonna) และแมรี่พิงค์(Marypink) ซึ่งทั้ง 3 ยี่ห้อนั้นมีตัวยาเหมือนกัน และมีผลในการคุมกำเนิดเหมือนกัน รูปแบบของยาเป็นยาเม็ด บรรจุแผงละ 2 เม็ด / 1 กล่อง ใน 1 เม็ดประกอบด้วยตัวยาที่เป็นฮอร์โมนเลโวนอร์เจสเตรล(Levonorgestrel) 750 ไมโครกรัม

การใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน

ควรใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินในกรณีที่มีเพศสัมพันธ์แบบไม่ได้ตั้งใจหรือจำเป็น เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์เท่านั้น เพราะหากใช้พร่ำเพรื่ออาจก่อผลเสียแก่ผู้ใช้ได้ โดยทั่วไปหลังจากการมีเพศสัมพันธ์แล้ว ตัวอสุจิจะนำพาตัวเองแหวกว่ายจากช่องคลอดผ่านปากมดลูกเข้าไปในโพรงมดลูกเพื่อไปยังท่อนำไข่ ซึ่งมีจุดหมายปลายทางอยู่ที่ไข่ที่กำลังไหลมาตามท่อนำไข่โดยใช้เวลาประมาณ 1 วัน จะมีตัวอสุจิที่แข็งแรงที่สุดเพียงตัวเดียวเท่านั้นที่จะสามารถเจาะผ่านเปลือกไข่แล้วเข้าไปปฏิสนธิกับไข่ได้สำเร็จ จากนั้นจะมีการแบ่งตัวเพิ่มจำนวนเซลล์จนโตเต็มที่เรียกว่า Blastocyst โดยที่ไข่ไม่เพิ่มขนาด จากนั้นจะกลิ้งกลับเข้าไปในโพรงมดลูกอีกครั้งเพื่อทำการฝังตัวกับผนังมดลูก หากการฝังตัวสำเร็จก็จะเกิดการตั้งครรภ์ขึ้นโดยใช้เวลาตั้งแต่ปฏิสนธิจนถึงการตั้งครรภ์ประมาณ 6 วัน ดังนั้นการป้องกันการตั้งครรภ์แบบฉุกเฉินจึงควรทำให้สำเร็จก่อนที่ไข่จะมีการฝังตังในผนังมดลูก คือ ประมาณ 5 วันนับจากวันที่มีการปฏิสนธิของไข่ ซึ่งมีกลไกป้องกันการตั้งครรภ์ต่างๆ ดังนี้

• ยับยั้งหรือชะลอการตกไข่
• ขัดขวางการเดินทางของอสุจิและไข่ เพื่อไม่ให้เกิดการปฏิสนธิ
• เปลี่ยนแปลงสภาพของเยื่อบุโพรงมดลูก เพื่อให้ยากต่อการฝังตัวของไข่
• ควบคุมรังไข่ไม่ให้สร้างฮอร์โมนโปรเจสเตโรน(Progesterone) เพื่อขัดขวางการเจริญเติบโตของเยื่อบุโพรงมดลูก

ดังนั้นการใช้ยาคุมฉุกเฉินจึงควรรับประทานยาเม็ดแรกให้เร็วที่สุดหลังจากมีเพศสัมพันธ์แล้ว โดยไม่ควรทิ้งช่วงเวลาให้นานเกิน 72 ชั่วโมง และจะต้องรับประทานยาเม็ดที่สองซ้ำในอีก 12 ชั่วโมงต่อมา หรือจะรับประทานยาคุมฉุกเฉิน 2 เม็ดพร้อมกันในครั้งเดียวก็ได้ โดยมีประสิทธิภาพและความปลอดภัยไม่แตกต่างกัน แต่อาจมีผลทำให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียนได้มากกว่าการแบ่งรับประทาน 2 ครั้ง หากมีการอาเจียนภายใน 2 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยาแต่ละเม็ดต้องรับประทานยาใหม่ และไม่แนะนำให้รับประทานยาคุมฉุกเฉินเกิน 2 กล่องต่อเดือน นอกจากนี้การรับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉินเม็ดแรกภายใน 24 ชั่วโมงจะให้ผลการคุมกำเนิดประมาณ 85% แต่หากรับประทานยาเม็ดแรกภายใน 72 ชั่วโมงจะให้ผลการคุมกำเนิดลดลงเหลือประมาณ 75% ดังนั้นจะเห็นว่าระยะเวลาในการรับประทานยาคุมฉุกเฉินมีผลต่อประสิทธิภาพของยา ทางที่ดีควรรีบรับประทานยาหลังจากมีเพศสัมพันธ์ให้เร็วที่สุดเพื่อลดโอกาสการตั้งครรภ์ให้น้อยที่สุดจะดีกว่า

ผลข้างเคียงที่เกิดจากการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน

ในการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินนั้นมีผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยๆ คือ คลื่นไส้อาเจียน ปวดหัวเวียนหัว คัดตึงเต้านม ปวดท้อง มีเืลือดออกกระปริบกระปรอยทางช่องคลอด ประจำเดือนมาเร็วหรือช้ากว่าปกติ โดยส่วนมากอาการต่างๆ เหล่านี้มักจะไม่รุนแรง ไม่จำเป็นต้องใช้ยารักษา เพราะการรับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉินในระยะเวลาสั้นๆ ไม่เป็นอนตรายแต่อย่างใด ในทางกลับกันหากมีการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินติดต่อกันเป็นเวลานานๆ อาจทำให้เกิดความผิดปกติที่รังไข่ เยื่อบุโพรงมดลูก รวมถึงทำให้มีความเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์นอกมดลูก นอกจากนี้ยังมีประสิทธิภาพด้อยกว่าการรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดแบบปกติด้วย

ความเข้าใจที่ไม่ถูกต้องเกี่ยวกับยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน

1. เข้าใจว่าการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินสามารถใช้คุมกำเนิดระยะยาวได้
2. เข้าใจว่ายาคุมกำเนิดฉุกเฉินเป็นยาทำแท้ง
3. เข้าใจว่ายาคุมกำเนิดฉุกเฉินป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้
4. เข้าใจว่ายาคุมกำเนิดฉุกเฉินอาจทำให้ทารกพิการได้ หากรับประทานไปโดยไม่รู้ว่าตั้งครรภ์

สรุปเกี่ยวกับยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน

ยาคุมฉุกเฉินเป็นยาที่ผลิตขึ้นมาเพื่อใช้ในกรณีฉุกเฉินและเหตุจำเป็น หากไม่ได้อยู่ในภาวะฉุกเฉินควรใช้การคุมกำเนิดวิธีอื่นที่มีความปลอดภัยและมีประสิทธิภาพมากกว่า เช่น การรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดเป็นประจำทุกวัน การใช้ถุงยางอนามัย การใส่ห่วงอนามัย หรือการใช้แผ่นแปะคุมกำเนิด และหลังจากใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน 3 สัปดาห์ หากประจำเดือนไม่มา ควรมีการทดสอบการตั้งครรภ์เพราะอาจจะมีการตั้งครรภ์เกิดขึ้นแล้วก็เป็นได้

ท่านสามารถสอบถามปัญหาเกี่ยวกับยาได้ที่

FACEBOOK: พึ่งพรเภสัช ร้านยาของครอบครัวคุณ

เรามีทีมงานเภสัชกรมืออาชีพ ให้คำปรึกษาแก่ท่านด้วยความยินดีและเต็มใจ จะ inbox หรือ timeline ได้เสมอค่ะ